تعریف قسامه در قانون
در تعریف قسامه باید گفت که قضات دادگاه برای رسیدگی به پرونده‌های جزایی، ادله و مدارکی نیاز دارند که گناهکاری یا بی‌گناهی متهم اثبات شود. به طور کلی هر ادله‌ای را نمی‌توان دلیل و مدرک محکمه‌پسند محسوب کرد.
ادله‌ای که اعتبار قانونی داشته به‌همراه ویژگی‌های آن، به‌صراحت در ماده‌ی ۱۶۰ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ مشخص شده‌است.
بنابراین ماده: « ادله اثبات جرم عبارت از اقرار، شهادت، قسامه و سوگند در موارد مقرر قانونی و علم قاضی است. » در میان ادله و راه‌های اثبات جنایت، آخرین گزینه سوگند است.
(قسامه) نوعی سوگند است که در مواد ۳۱۲ تا ۳۴۶ قانون مجازات اسلامی صراحتاً به آن اشاره شده است.
معنای لغوی قسامه، سوگند و سوگند خوردگان است و ازنظر فقهی روشی است که درصورت وجود لوث مدعی، مدعی علیه (متهم) یا خویشان ذکور نسبی آنان می‌توانند با سوگند خوردن موجبات محکومیت یا برائت شخصی از اتهام ارتکاب جنایت را فراهم کنند. به عبارتی سوگند در هر یک از رفع اتهام و اثبات جنایت موثر است.
قسامه از لحاظ سلسله مراتب در آخرین مرتبه از ادله اثبات جنایت قرار گرفته و استناد به آن تنها در صورت فقدان اقرار، شهادت شهود یا علم قاضی موجه است. بنابراین چنانچه در روند پرونده‌ای شاهدین شهادت دهند، اجرای قسامه انجام نمی‌شود.
معنای« لوث از شرایط توسل به قسامه است» چیست؟
گاهی قاضی پس از بررسی‌های قضایی، به گناهکار بودن یا بی‌گناهی متهم دست پیدا نمی‌کند، اما اوضاع و احوال حاکم برقضیه به‌نحوی است که حدس‌های قابل قبولی درنظر دارد که در اصطلاحاً به آن «ظن» می‌گویند.
مثلاً تصور کنید شخصی کشته شود و فرد دیگری با چشمان وحشت‌زده و دست‌های لرزان در کنار جنازه او ایستاده باشد و یک چاقوی خونی نیز پیش پای وی بر زمین افتاده باشد.
به عبارتی هیچ‌کس این شخص را در حال کشتن مقتول مشاهده نکرده، اما صحنه به‌نحوی است که باعث ایجاد ظن وگمان و احتمال ارتکاب قتل از جانب همین فرد میشود.به این حالت در اصطلاح حقوقی «لوث» می‌گویند.
به استناد ماده ۳۱۴ قانون مجازات اسلامی: لوث، عبارت است از وجود قرائن و اماراتی که موجب ظن قاضی به ارتکاب جنایت یا نحوه ارتکاب از جانب متهم میشود.
همچنین باید توجه داشت که طبق ماده ۳۱۵ قانون مجازات اسلامی: « فقدان قرائن و امارات موجب ظن و صرف حضور فرد در محل وقوع جنایت، از مصادیق لوث محسوب نمی‌شود و او با ادای یک سوگند، تبرئه خواهدشد.»
چگونگی اجرای قسامه
چنانچه وضعیت لوث حادث شده باشد، ابتدا از متهم میخواهند که برای رفع اتهام از خود، اقامه دلیل کند. حال اگر دلیلی ارائه شود، نوبت به قسامه شاکی نخواهد رسید و متهم تبرئه میشود؛ در غیر اینصورت شاکی میتواند اقامه قسامه کرده یا از متهم درخواست قسامه کند. (ماده ۳۱۷ ق.م.ا.).
حال اگر شاکی اقامه قسامه نکرده و از مطالبه قسامه از متهم نیز خودداری کند، متهم در جنایات عمدی، با تأمین مناسب و در جنایات غیرعمدی، بدون تأمین آزاد می‌گردد. لکن حق اقامه قسامه یا مطالبه آن برای شاکی همچنان باقی خواهدماند. (ماده ۳۱۸ ق.م.ا.).
در مواردی که تأمین گرفته شود، حداکثر تا سه ماه به شاکی فرصت می‌دهند تا اقامه قسامه کند یا از متهم مطالبه قسامه نماید و پس از پایان مهلت از تأمین أخذشده رفع اثر می‌گردد. (تبصره ذیل ماده ۳۱۸ ق.م.ا.) اما اگر شاکی از متهم درخواست قسامه کند و او حاضر به سوگند نشود، به پرداخت دیه محکوم شده و اگر اقامه قسامه کند، تبرئه میشود و شاکی حق اینکه دوباره علیه او ادعایی مطرح کند؛ ندارد. (ماده‌های ۳۱۹ و ۳۳۸ ق.م.ا
نصاب قسامه به چه صورت است؟
به موجب ماده ۳۳۶ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، تعداد سوگند برای اثبات قتل عمدی، سوگند پنجاه نفر مرد از خویشاوندان و بستگان مدعی می‌باشد؛ بنابراین زمانی‌که نسبت به شخصی ظن ارتکاب جرم قتل عمد وجود داشته باشد، برای اثبات آن باید پنجاه نفر از اقوام مذکر شاکی که نسبت خونی با وی دارند سوگند یادکنند که متهم قاتل بوده و یا از قاتل بودن متهم اطلاع دارند. علاوه برآن باید این نکته را درنظر داشت که با تکرار سوگند، قتل ثابت نخواهد شد.
در این صورت سوگند خود شاکی، اعم از اینکه مونث باشد یا مذکر، جزء این پنجاه نفر محسوب شده و او نیز میتواند سوگند بر مجرمیت متهم یادکند. اگر اجرای قسامه در راستای اثبات قتل غیرعمد (که در قانون به دو دسته شبه عمد و خطای محض تقسیم شده است) باشد، در این حالت تعداد بیست و پنج قسم مورد نیاز است.
هنگامی‌که جرم رخ داده قتل نباشد و کمتر از قتل و جرم بر اعضا یا منافع محسوب شود، تعداد قسم‌هایی که باید یاد کرد، به موجب ماده ۴۵۶ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ مشخص میشود.
تعداد قسامه از این قرار می‌باشد:
- در جرمی که موجب دیه کامل باشد: شش قسم
- در جرمی که موجب پنج ششم دیه کامل باشد: پنج قسم
- در جرمی که موجب دو سوم دیه کامل باشد: چهار قسم
- در جرمی که موجب یک دوم دیه کامل باشد: سه قسم
- در جرمی که موجب یک سوم دیه کامل باشد: دو قسم
- در جرمی که موجب یک ششم دیه کامل یا کمتر از آن باشد: یک قسم
تعداد مشخص شده قسم در مورد جرم و جنایت بر اعضا و منافع اعم از اینکه عمد باشد یا غیر عمد همین مقدار می‌باشد.
تفاوتی که در جراحت و قتل وجود دارد آن است که هنگام اجرای این روش سوگند در مورد قتل، باید پنجاه فرد متفاوت جهت اقامه سوگند حضور پیدا کرده و کسی نمی‌تواند با تکرار قسم‌ها تعداد آن‌ها را به پنجاه عدد برساند، ولی در جنایت بر اعضا و منافع در صورت نبود نفرات لازم، شاکی اعم از اینکه مونث باشد یا مذکر خود میتواند به همان تعداد قسم را تکرار و در نتیجه جرم را اثبات کند.
موسسه حقوقی فرهنگ تفاهم با دراختیار داشتن وکلای مجرب پایه یک دادگستری در تمامی زمینه‌های حقوقی و پرونده‌های قسامه با مشاوره تخصصی همواره آماده خدمت رسانی می‌باشد.
سوالات متداول
ادله اثبات جرم چیست؟
ادله اثبات جرم عبارت از اقرار، شهادت، قسامه و سوگند در موارد مقرر قانونی و علم قاضی است.
در چه صورتی قسامه انجام میشود؟
قسامه از لحاظ سلسله مراتب در آخرین مرتبه از ادله اثبات جنایت قرار گرفته و استناد به آن تنها در صورت فقدان اقرار، شهادت شهود یا علم قاضی موجه است. بنابراین چنانچه در روند پرونده‌ای شاهدین شهادت دهند، اجرای قسامه انجام نمی‌شود.
تفاوت قسامه در قتل و جراحت چیست؟
تفاوتی که در جراحت و قتل وجود دارد آن است که هنگام اجرای این روش سوگند در مورد قتل، باید پنجاه فرد متفاوت جهت اقامه قسامه حضور پیدا کرده و کسی نمی‌تواند با تکرار قسم‌ها تعداد آن‌ها را به پنجاه عدد برساند، ولی در جنایت بر اعضا و منافع در صورت نبود نفرات لازم، شاکی اعم از اینکه مونث باشد یا مذکر خود میتواند به همان تعداد قسم را تکرار و در نتیجه جرم را اثبات کند.
اگر لوث حادث شود اجرای قسامه چگونه است؟
چنانچه وضعیت لوث حادث شده باشد، ابتدا از متهم میخواهند که برای رفع اتهام از خود، اقامه دلیل کند. حال اگر دلیلی ارائه شود، نوبت به قسامه شاکی نخواهد رسید و متهم تبرئه میشود؛ در غیر اینصورت شاکی میتواند اقامه قسامه کرده یا از متهم درخواست قسامه کند. (ماده ۳۱۷ ق.م ا)
