دفاع مشروع چیست؟
دفاع مشروع در تعریف به این شکل است که در هر جامعه‌ای برای هر فردی این حق ایجاد شده است که بتواند در برابر خطراتی که او و خانواده را تهدید می‌کند دفاع لازم را نماید و به موجب آن رفتار مورد مجازات قرار نگیرد چرا که دفاع از جان، مال و ناموس امری اجتناب ناپذیر می‌باشد که هر فردی را ملزم به انجام آن می‌نماید.
این دفاع در اصطلاح حقوق ایران تحت عنوان دفاع مشروع نامیده میشود که قانون مجازات به این موضوع پرداخته است.
دفاع مشروع در قانون مجازات درست است که به صورت کامل تصریح نشده است؛ ولی در قانون به‌نوعی به مصادیق مربوط به آن اشاره شده است؛ در واقع دفاع مشروع به این شکل می‌باشد که فرد اگر خطری را نسبت به جان و مال خود احساس نمود که جز بروز آن رفتار که جرم محسوب میشود راهی برای او نبود و ورود خطر حتمی محسوب می‌شد، این شخص می‌تواند متناسب با خطر به وجود آمده از خود دفاع نماید و در صورت وجود شرایط لازم مجازات نمی‌شود و خسارتی برای او در نظر گرفته نمی‌گردد که این امر در قانون ما تحت شرایطی پذیرفته شده است.
دلایل موجه جرم
عنوان مطرح شده تحت علل موجه جرم نیز بیان می‌گردد و به این معنا می‌باشد که تحت وجود شرایطی عمل انجام شده توسط فرد عنوان مجرمانه ندارد و اگر فرد مرتکب فعل مجرمانه بشود به علت وجود آن شرایط مجازات نخواهد شد.
در واقع عمل ارتکابی فرد جرم می‌باشد ولی به صرف وقوع آن شرایط برای فرد مجازاتی وجود ندارد و دفاع مشروع در قانون ما جز دلایل موجه جرم محسوب میشود و نسبت به آن قوانینی وجود دارد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
شرایط محقق شدن دفاع مشروع
در خصوص بحث دفاع به جهت مشروع باید شرایطی وجود داشته باشد و فرد تحت این شرایط از خود دفاع نماید تا برای او مطابق قانون، عمل صورت‌گرفته جرم محسوب نگردد و بتواند از مجازات عمل انجام شده مبرا شود در این خصوص قانون به مواردی اشاره کرده است که به آن‌ها می‌پردازیم:
ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی در این خصوص بیان داشته است که هر زمان شخصی به موجب دفاع از جان و مال و ناموس خود یا فرد دیگری در مقابل خطری که به صورت فعلی رخ‌داده و یا قریب‌الوقوع می‌باشد اقدام به عملی نماید که مطابق قانون جرم محسوب می‌گردد در صورت وجود شرایطی مجازات نمی‌شود.
عمل ارتکابی برای رفع خطر ضروری باشد
برای آن که بتوان عمل انجام شده توسط فرد را مشروع و رافع مسئولیت دانست اولین شرط آن است که عمل او برای رفع آن تجاوز و خطر ضروری باشد به این شکل که ممکن است عمل فرد صرفاً در مقابل یک تهدید انجام شود که انجام آن حتمی نمی‌باشد و یا فردی که تهدید کرده است شرایط انجام این عمل مجرمانه را ندارد و صرفاً تهدید کرده است و اگر فردی که مورد تهدید واقع شده اقدام به عملی نماید که به تهدیدکننده صدمه وارد شود عمل او مصداق جرم می‌باشد و در زمره دفاع مشروع محسوب نمی‌گردد و باید به طور حتم خطر حتمی و قطعی باشد.
دفاع به جهت دلایل و خوف عقلایی باشد
در این حالت فرد باید در مقابل خطر پیش‌آمده و دفاع از خود در مقابل آن دلیل درست ارائه دهد؛ یعنی به‌صرف آن که حس می‌کرده است باید آن رفتار و عمل را انجام می‌داده و خوف عقلانی مورد قبول از منظر قانون وجود نداشته باشد عمل فرد را نمی‌توان مصداق بارز دفاع مشروع دانست.
خطر به موجب اقدام آگاهانه فرد رخ نداده باشد
مورد دیگری که به طور حتم باید در خصوص دفاع مشروع وجود داشته باشد و نبود آن مانع اثبات دفاع مشروع میشود بحث این می‌باشد که خطر و تجاوز رخ‌داده شده به جهت اقدام آگاهانه فرد و دفاع دیگری صورت‌گرفته نشده باشد چرا که اگر فرد آگاهانه خود را در شرایط خطرناک گذاشته باشد و یا خطر مطرح شده به سبب عمل او باشد در این جا دیگر مصداق بارز دفاع مشروع محسوب نمی‌شود.
کمک از قوای دولتی بدون فوت زمان ممکن نباشد
مورد آخر و دیگری که در خصوص دفاع مشروع باید به طور حتم وجود داشته باشد بحث این است که فردی که معرض خطر قرار گرفته است به هیچ طریقی دسترسی به مراجع دولتی اعم از پلیس نداشته باشد و یا حتی در صورت کمک گرفتن از آن‌ها نتواند خطر و آن تجاوز را از خود دور نماید؛ چرا که اگر بتواند به هر نحو آن خطر را از خود دور کند و از پلیس کمک بگیرد؛ ولی این کار را انجام نداده و خود به طور شخصی اقدام به دفاع نماید و به موجب آن دفاع آسیبی به فرد مقابل وارد شود او مرتکب جرم شده و باید مطابق قانون و بر حسب جرم مرتکب شده مجازات شود.
شرایط تحقق دفاع مشروع از دیگران
در ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی در خصوص بحث شرایط دفاع مشروع صحبت شده است و به این امر اشاره داشته است که اگر دفاع در مقام دفاع از فرد یا شخص دیگری باشد تحت شرایطی مجازات برای فرد وجود ندارد؛ حال با توجه به این امر به مصادیق دیگری که برای احراز دفاع مشروع از دیگری نیاز است می‌پردازیم:
- فردی که به دفاع از دیگری می‌پردازد باید از افراد نزدیک او محسوب شود.
- فردی که دفاع می‌کند باید مسئولیت دفاع از دفاع شونده را به عهده خود داشته باشد.
- شرایط به نحوی باشد که آن شخص توانایی دفاع از خود را به هیچ‌وجه نداشته باشد و نتواند از خود بدون کمک دیگری دفاع نماید.
مزایای استفاده از خدمات مؤسسه حقوقی فرهنگ تفاهم
مؤسسه حقوقی فرهنگ تفاهم به افرادی که در خصوص بحث دفاع مشروع چه در نزاع و درگیری، قتل و سرقت دچار مشکل شده اند و به‌صرف دفاع از خود اقدام به رفتاری نموده اند که در قانون برای آن جرم‌انگاری شده است، ولی شرایط احراز دفاع مشروع توسط وکیل متخصص کیفری وجود دارد به افراد مشاوره و خدمات حقوقی ارائه می‌دهد؛ به این نحو که شما می‌توانید در صورتی که در این خصوص به مشکل برخورده اید و می‌خواهید این موضوع را به اثبات برسانید که رفتار ارتکابی شما صرفاً به جهت دفاع بوده است می‌توانید با مراجعه به مؤسسه حقوقی فرهنگ تفاهم در این خصوص مشاوره داشته باشید تا وکیل پایه یک دادگستری با انجام راهنمایی‌های لازم و مستند به قانون شما را در این راستا کمک نماید.
سؤالات متداول
زمانی که دفاع مشروع است دیه باید پرداخت گردد؟
زمانی که شرایط لازم برای دفاع محرز باشد دیه ساقط میشود.
دفاع از فرد دیگر در چه شرایطی مطابق قانون جایز می‌باشد؟
دفاع در شرایطی که فرد از نزدیکان فرد بوده باشد و یا از دفاع ناتوان بوده و تقاضای کمک کرده باشد مطابق قانون جایز می‌باشد و عمل فرد در زمره دفاع مشروع محسوب میشود.
در چه صورتی متهم باید عدم رعایت دفاع مشروع را اثبات نماید؟
زمانی که خود دفاع مشخص باشد؛ ولی رعایت شرایط آن آشکار و مشخص نباشد اثبات عدم رعایت شرایط با متهم یا همان مهاجم می‌باشد.
برخورد با نیروهای دولتی قضایی در حالتی که مشغول انجام وظیفه هستند دفاع محسوب میشود؟
خیر ولی اگر این افراد از حدود اختیارات خود خارج شوند و دلایل و قرائن نشان از آن باشد که عمل آن‌ها منجر به قتل و جرح به فرد میشود دفاع جایز است.
فردی که نابالغ است از حیث کیفری مسئولیت دارد؟
خیر بنا بر ماده ۱۴۶ قانون مجازات اسلامی فردی که نابالغ است مسئولیتی از حیث کیفری ندارد.
