حق انتفاع چیست؟

حق انتفاع به معنای بهره‌برداری از یک مال یا منافع آن که به دیگری تعلق دارد، است. در تعریف حقوق مدنی، به حقی گفته می‌شود که با آن، فرد می‌تواند از یک مالی که برای دیگری است یا مالکیت آن را ندارد، استفاده کند. در این حالت، شخص صاحب مال نمی‌شود و منافع آن نیز متعلق به شخص دیگری است که فرد منتفع تنها می‌تواند از آن استفاده کند.

هر مالکی حق استفاده از مال خود را دارد، مگر اینکه طبق قانون از آن منع و انتفاع آن به دیگری داده شده باشد. اگر منع قانونی وجود نداشته باشد، شخص می‌تواند مال خود را بفروشد، وقف کند، رهن دهد و یا به هر نحو دیگری که دوست دارد از آن بهره ببرد. همچنین، می‌تواند مال خود را به دیگری هبه کند و بدون عوض، مال خود را به دیگری واگذار کند.

اقسام حق انتفاع

حق سکنی

انتفاع سکنی به معنای حق بهره‌برداری از یک ملک به منظور سکونت است که تنها به یک فرد اختصاص دارد و نمی‌تواند به دیگری اجاره داده یا واگذار شود. مدت زمان انتفاع سکنی می‌تواند برای مدت زمان محدود یا برای عمر کل فرد مذکور باشد و می‌تواند به شکل رقبای مختلفی اعطا شود. در این حالت، فرد مذکور تنها حق بهره‌برداری از ملک را دارد و مالکیتی برای خود ایجاد نمی‌کند.

حق صلح عمری

حق انتفاع عمری به معنای حق بهره‌برداری از یک مال به مدت عمر شخص مالک، عمر شخص ثالث، یا زمان حیات شخص منتفع است. در این حق، فرد مذکور تنها حق بهره‌برداری از مال را دارد و مالکیتی برای خود ایجاد نمی‌کند. این حق می‌تواند به شخصی دیگر واگذار شود و در برخی موارد، فرد مالک به شخص ثالث اجازه می‌دهد تا تا زمان حیات خود یا شخص ثالث، از منافع مال بهره ببرد. به عنوان مثال، فرد مالک می‌تواند به برادر خود اجازه دهد تا تا زمانی که در قید حیات است، از محصولات باغ او بهره‌مند شود. همچنین، فرد مالک می‌تواند شرط بگذارد که تا پایان عمر بردار یا حتی فرزند مالک، حق بهره‌برداری در اختیار بردار او قرار داشته باشد.

حق رقبی

حق بهره‌برداری موقتی به معنای حقی است که مالک برای مدت معینی به شخصی دیگر اعطا می‌کند. به عنوان مثال، مالک می‌تواند به مدت سه سال به پسرش اجازه بهره‌برداری از اتوبوس خود را بدهد. در این حالت، شخصی که حق بهره‌برداری را دارد، تنها حق بهره‌برداری از اتوبوس را دارد و مالکیتی برای خود ایجاد نمی‌کند.

حبس مطلق

انتفاع بدون تعیین زمان محدود، حبس مطلق نامیده می‌شود. در این حالت، شخص منتفع می‌تواند تا زمان فوت مالک از مال استفاده کند و مالکیتی برای خود ایجاد نمی‌کند. برخلاف چهار قسم پیشین که طرفین نمی‌توانند پیش از منقضی شدن عقد، آن را باطل کنند، در حبس مطلق، مالک هر زمان که بخواهد می‌تواند به مال خود اعراض یا رجوع کند و عقد را برهم زند. در این حالت، ذات عقد حبس مطلق، جایز است.