مقدمه
جرم ضبط صدا
تماس های تلفنی جز مصادیق حریم خصوصی می باشد و طبق اصل ۲۵ قانون اساسی:
[بازرسی و نرساندن نامهها، ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنی، افشای مخابرات تلگرافی و تلکس، سانسور، عدم مخابره و نرساندن آنها، استراق سمع و هرگونه تجسس ممنوع است مگر به حکم قانون.]
درست است که قانون اساسی این موضوع را ممنوع اعلام کرده است اما ضمانت اجرای آن را باید در قانون مجازات جستجو کرد.
قانون مجازات این اقدام را تنها در مورد مسئولین و مامورین دولتی فقط جرم انگاری کرده است و هیچ ماده ی قانونی ای در زمینه محکوم کردن افراد عادی در زمینه ضبط مکالمات تلفنی و تصویر برداری وجود ندارد.
اگر این امر توسط مردم عادی انجام بگیرد به صرف فیلمبرداری و ضبط صدا نمی توان او را مجرم دانست مگر اینکه درنتیجه این عمل جرم دیگری مثل توهین و ضرر به ابرو و حیثیت افراد تحقق پذیرد.
در نتیجه به موجب قانون مجازات اسلامی، هر یک از مستخدمین و مأمورین دولتی، مراسلات یا مخابرات یا مکالمات تلفنی اشخاص را در غیر مواردی که قانون اجازه داده حسب مورد مفتوح یا توقیف یا معدوم یا بازرسی یا ضبط یا استراق سمع نماید یا بدون اجازهی صاحبان آنها مطالب آنها را افشاء نماید به حبس از یک سال تاسه سال و یا جزای نقدی از شش تا هجده میلیون ریال محکوم خواهد شد.
ضبط کردن یا استراق سمع مذاکرات تلفنی توسط مستخدمان و ماموران دولتی جرم و مشمول ماده ۸۵۲ قانون مجازات اسلامی است، لکن چنانچه شخص ثالثی که مرتکب اعمال مذکور شده از مستخدمان و ماموران دولتی نباشد قابل تعقیب کیفری نیست مگر اینکه ارتکاب اعمال مذکور، مستلزم مزاحمت تلفنی (مشمول ماده ۶۴۱ قانون مجازات اسلامی) یا استفاده غیرمجاز از تلفن (مشمول ماده ۶۶۰ قانون مجازات اسلامی) باشد که در این صورت به جهات اخیرالذکر قابل تعقیب کیفری خواهد بود.
ضبط مکالمات دیگران
شاید موارد زیادی را در رابطه با ضبط مکالمات دیگران به گوشتان خورده باشد، در مواردی افرادی پیدا میشوند که به قصد اخاذی از اشخاص دست به اقداماتی ناخوشایند میزنند، این افراد ممکن است با ضبط مکالمات و ویدیو آنها، اشخاص را درگیر یک طعمه کنند.
اینگونه افراد طبق حقوق انسانی قانون اساسی کشور مجرم تلقی شده و حتی ارائه مستندات و ضبط مکالمات برای دیگران در صورت صحت و سقم آنها باز مجرم شناخته خواهند شد و برابر قانون با آنها برخورد خواهد شد.
مجازات شنود غیر مجاز
درست است که ضبط صدا توسط مردم عادی جرم نمی باشد اما شنود غیر مجاز جرم انگاری شده است و به منظور وارد شدن شخص سومی غیر از طرفین به مکالمه و شنیدن مکالمات دیگران می باشد و شامل تمام مردم اعم از مستخدمین یا مردم عادی می باشد.
مجازات آن طبق قانون جرائم رایانه ای بدین شرح است:
[هر کس به طور غیرمجاز محتوای در حال انتقال ارتباطات غیرعمومی در سامانه های رایانه ای یا مخابراتی یا امواج الکترومغناطیسی یا نوری را شنود کند، به حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از ده میلیون (۱۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا چهل میلیون (۴۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.]
ممکن است برای شما نیز پیش آمده باشد که برای اینکه مدرکی در دست داشته باشید از صحنه جرم فیلم بگیرید یا صدای شخص مجرم را ضبط نمایید اما جالب است بدانید که این گونه موارد برای دادگاه دلیل محسوب نمیشوند تا بتواند به استناد آن ها حکم صادر کند.
زیرا دلایل اثبات کننده جرم از قبیل اقرار و شهادت و قسم و علم قاضی محدودند و صدای ضبط شده را شامل نمی شوند. و صرفا اماره ای هستند که در کنار سایر امارات ممکن است موجب علم قاضی شود یا خیر. یعنی اگر صدا و فیلم قاضی را قانع کند ممکن است تاثیر گذار باشد.
سوالات متداول
آیا ضبط صدای توهین کننده برای اثبات موضوع در دادگاه جرم است؟
عملا ضبط صدا فقط در خصوص مستخدمان و مامورین دولت جرم انگاری شده و مردم عادی مجاز به این کار هستند البته که صدای ضبط شده در دادگاه دلیل نیست و فقط اماره است و ممکن است موجب علم قاضی بشود یا نه
گرفتن فیلم و عکس از دیگران جرم است؟
قانون گذار در ماده ۱۷ جرائم رایانه ای منتشر کردن فیلم و عکس دیگران و در دسترس دیگران قرار دادن فیلم ها و عکس ها ی دیگران را بدون رضایت آن ها جرم انگاری کرده است ولی در خصوص صرفا فیلم گرفتن یا صرفا عکس گرفتن مجازاتی تعیین نکرده است.
قانون اساسی، به لحاظ درجه اهمیت و استناد، مادر تمامی قوانین است و هیچ گاه مصوبه، قانون یا مقررهای نباید با موازین آن مغایرت داشته باشد.
اهمیت حریم خصوصی و پاسداشت آن در این قانون به شرح زیر است:
بازرسی و نرساندن نامهها، ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنی، افشای مخابرات تلگرافی و تلکس، سانسور، عدم مخابره و نرساندن آنها، استراق سمع و هرگونه تجسس ممنوع است مگر به حکم قانون.
آیا ضبط صدا توسط افراد عادی جرم است؟
برخی افراد به واسطه شغلی که دارند اقتضای کارشان ضبط مکالمه طرف مقابل است.
مثلا روزنامه نگاران و خبرنگاران که در پی مصاحبه با اشخاص هستند غالبا باید از وسیله ضبط صدا یا مکالمات استفاده کنند.
در میان وکلا هم برخی برای اینکه نکاتی فراموش نشود ممکن است صدای موکل را ضبط کنند.
یا در تماس با خیلی از مؤسسات خصوصی و دولتی در ابتدای برقراری ارتباط اعلام میکنند این گفتگو برای مقاصد آموزشی و نظارتی ضبط میشود.
علی رغم تاکید شدید قانون اساسی بر حفظ حریم شخصی افراد، صِرف ضبط صدا، برای افراد عادی جرم انگاری نشده است.
به عبارت روانتر، نمیتوان شخصی را به اتهام ضبط صدا در دادگاه متهم کرد، مگر اینکه از صدای ضبط شده، علیه شخص استفاده کرده به طوری که آبرو و حیثیت وی را خدشهدار نماید یا موجبات ضرر به وی را فراهم سازد.
لذا در صورت سوء استفاده از مطالب ضبط شده توسط هر یک از طرفین، اگر این سوء استفاده منطبق با سایر عناوین مجرمانه مثل توهین، تهمت، افترا، قذف، اخاذی و… باشد میتواند دارای مسئولیت کیفری شود.
اما صرف ضبط مکالمه و یا گفتار رد و بدل شده توسط اشخاص حاضر در آن، فاقد هرگونه وصف مجرمانه است و هیچ گونه رویه قضایی نیز مبنی بر مجرمانه بودن صرف ضبط مکالمات شخصی وجود ندارد.
نکته: چنانچه صدای ضبط شده چه در مکالمه تلفنی و غیر آن، متضمن اقرار شخص علیه خودش باشد (مثلا فرد بگوید من به تو دو میلیون تومان بدهکارم) و فرد مقابل از ضبط شدن صدای خود مطلع نباشد، اقرار قانونی محسوب نمی گردد و از درجه اعتبار ساقط است.
آیا ضبط مکالمات خود یا دیگران، غیرقانونی و جرم محسوب میشود؟
صِرف ضبط مکالمه و یا گفتار رد و بدل شده توسط اشخاص حاضر در آن، فاقد هرگونه وصف مجرمانه است و هیچ گونه رویه قضایی نیز مبنی بر مجرمانه بودن صرف ضبط مکالمات شخصی وجود ندارد.
ضبط صدا برای اثبات، جرم است؟
استفاده از صدای ضبط شده اشخاص به عنوان مدرک در دادگاه فاقد اعتبار است و تنها به عنوان یک اماره (نشانه) در نظر گرفته می شود. ولی در حالت کلی ضبط صدا جرم نیست.
ضبط صدای همسر جرم است؟
یکی از مواردی که اکثرا سوال برایشان پیش آمده، این است که آیا شنود یا ضبط صدای همسر به موجب اثبات جرایم انجام گرفته جرم تلقی میشود یا خیر؟
بعضی ها فکر میکنند چون همسر قانونی آنها هستند، میتوانند از تمامی امکانات برخوردار باشند و برای اثبات هر چیزی یا هر چیز غیر ممکنی را ممکن سازند! خیر اینگونه هم که فکر میکنند نیست!
فکر کنید همسر شما با فردی غریبه در حال گفتگو است، همسرتان شما را به شک میندازد، چه بسا میتواند این گفتگو یک گفتگوی شخصی باشد که حاوی الفاظ رکیک بوده و ممکن است خیلی از این صحبتها و مکالمات از روی شوخی بوده باشد و فرد را به شک بیندازد و حتی در بعضی موارد دیده شده است که عامل بسیاری از مواردی همچون بحث حق مهریه، طلاق، قتل نفس، دعاوی خانوادگی و … پیش میاید!
از نظر کارشناسان حقوقی برای این عمل ضمانت اجراهایی در محاکم در نظر گرفته شده است، این عمل غیراخلاقی و هتک حرمت و تعرض به حریم خصوصی افراد محسوب میشود که به موجب قانون مجازات اسلامی، قوانین اساسی و قوانین جرایم رایانه ای و… ممنوع است.
نکته بسیار مهم : در جاهایی که نیازمند اجرای قانون هست و نیاز به تکرار رسیدگی مجدد چه در زمینه مدنی چه کیفری که به آن اعاده دادرسی کیفری میگویند، میتوان برای اثبات جرم در محکمه از صدای ضبط شده تایید شده که بهتر است به صورت ویدیویی باشد تا امکان رد و بالعکس ارتکاب جرم برای خود شما به وجود نیاید.
آیا همواره ضبط صدا در مکالمات تلفنی جرم تلقی میشود؟
خیر. اگر شخصی اقدام به ضبط صدا یا مکالمات تلفنی دیگران کند ولی نیت شوم و قصد مجرمانهای نداشته باشد و از آن هیچگونه سوء استفادهای ننماید، مجرم نیست! در حقیقت زمانی میتوان، شخصی را مرتکب جرم کیفری ضبط صدای دیگران تلقی نمود که وی از صدای ضبط شده، سوء استفاده نماید و اقدام به افشای آن کند، بدین ترتیب با وجود سایر شرایط حاکم، شخص مرتکب جرم تلقی میشود و حتی میتواند به مرحله کیفرخواست و اعتراض به آن حکم به وجود آید.
همچنین اشخاصی هستند که به اقتضای حرفه و کار خود به ضبط صدای دیگران احتیاج دارند؛ مانند خبرنگاران و روزنامهنگاران و گاهی نیز وکلا! علاوهبرآن، تعدادی از موسسات خصوصی و دولتی وجود دارند که به جهت نظارت و کنترل اقدامات یا با هدف آموزش، اقدام به ضبط مکالمات کرده که البته در ابتدای گفتگو به مخاطب اعلام میکنند، این گونه موسسات نیز مجرم تلقی نمیشوند.
آیا می توانید صدای کسی را بدون رضایت او ضبط کنید؟
خیر، در صورتی که فرد انکار نماید، حتما باید از طریق موارد قانونی آن را تایید نماید، چرا که اگر روزی انتشار یابد فرد متهم، مجرم شناخته خواهد شد و برابر قانون با آن برخورد خواهد شد! حتی اگر شخصی موجب جدایی زوجین شود!
در بعضی از موارد مشاهده شده است که فرد با ضبط صدا و تصویر مظنونین و دست بردن به اطلاعات شخصی آنها اعم از ثبت سندهای ملکی و چه در موارد حقوقی آنها به جرم جعل امضاء دستگیر شده اند!
آیا می توانید صدای مردم را ضبط کنید؟
حتما توجه داشته باشید، ضبط صدای مردم که به قصد آزار و اذیت آنها باشد جرم تلقی شده و برابر قانون با آنها برخورد خواهد شد، لذا خواهشمندیم این موارد را رعایت کنید که حتی اگر هم شوخی باشد، کاری غیر اخلاقی است و فرد میتواند بر علیه شخصی که صدای آن را ضبط نموده شکایت نماید!
این نکته را توجه داشته باشید که در بسیاری از این موارد، افراد آنها را در نظر نمیگیرند و از آنها میگذرند و این بدان نیست که فرد نمیتواند این عمل را از طریق قانونی دنبال نماید! هرچند اگر مسئله جدی تر باشد این اقدام میتواند از طریق پلیس پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات و پلیس پیشگیری از جرایم رصد شود و مجرمین تحت پیگرد قانونی قرار گیرند! مثل اخاذی با گروگانگیری!
مجازات جرم ضبط صدا چیست؟
همانطور که بیان کردیم، صرفا ضبط صدای دیگران بدون قصد مجرمانه و سوء استفاده از آن، جرم نیست. همچنین برای افرادی که به اقتضای کارشان مجبور به این کار هستند یا به جهت امنیت عمومی کشور و احقاق حقوق دیگران مطابق با قانون و دستور قاضی اقدام به ضبط صدا یا مکالمات تلفنی مینمایند، مجرم به حساب نمی آیند.
اما در صورتیکه مأموران دولتی بدون مجوز قانونی و دستور مقامات محترم قضایی، صدا و مکالمات دیگران را ضبط نمایند و سپس اقدام به افشای اطلاعات آنان کنند، مجازات حبس از ١ سال تا ٣ سال و جزای نقدی از ۶ میلیون ریال تا ١٨ میلیون ریال، برایشان درنظر گرفته شدهاست.
علاوه بر آن، اگر شخصی محتوای انتقال ارتباطات غیرعمومی در سامانههای مخابراتی یا رایانهای یا امواج نوری و الکترومغناطیسی را به صورت غیرقانونی و بدون مجوز، شنود کند، مجازاتی به همراه خواهد داشت که عبارت است از؛ جزای نقدی از ١٠ تا ۴٠ میلیون ریال یا مجازات حبس از ۶ ماه تا ٢ سال یا هردو آنها بسته به شرایط موجود و صلاحدید قاضی.
آیا ضبط صدا مدرک اثبات کننده در دادگاه به حساب میآید؟
خیر. تعداد زیادی از افراد تصور میکنند، اگر صدای دیگران را ضبط کنند، روزی برایشان مدرکی جهت اثبات در دادگاه به حساب میآید و حسابی کارشان را راه میاندازد! اما جالب است بدانید که اصلا اینطور نیست.
صدای ضبط شده افراد، مدرکی جهت اثبات دعوا به شمار نمیآید و چه بسا در بسیاری از موارد شما به علت جرم ضبط صدای دیگران، محکوم هم خواهید شد.
دلایلی که میتواند، اثبات کننده یک جرم در دادگاه باشد؛ تنها اقرار، شهادت، علم قاضی و قسم میباشد.
اصلا از مجازاتش هم که بگذریم از لحاظ شرعی و انسانی بهتر است، هیچگاه به فکر ضبط صدای دیگران نیفتیم چرا که گاهی ممکن است به دلیل نداشتن اطلاعات حقوقی کافی مرتکب جرم ضبط صدا شویم.
نتیجه گیری
برای اینکه ببینیم ضبط صدا و تصویر افراد جرم است یا نه باید به قانون مجازات اسلامی مراجعه نماییم. در قانون مزبور هیچ مقرره ای مبنی بر اینکه ضبط صدا توسط عموم مرد جرم انگاری شده باشد به چشم نمی خورد علارغم اینکه قانون اساسی هرگونه تجسس را ممنوع اعلام کرده است.